Plani Vuçiq-Thaçi për shkëmbimin e territoreve dhe rivendosjen e banorëve (analizë politike)

Analiza politike e Institut Ndërkombëtar për Studimet e Lindjes së Mesme dhe Ballkanit (IFIMES) në Lubjanë, Slloveni

Instituti Ndërkombëtar për Studimet e Lindjes së Mesme dhe Ballkanit (IFIMES) në Lubjanë, Slloveni, rregullisht analizon ngjarjet në Lindjen e Mesme dhe Ballkanin. IFIMES ka përgatitur një analizë të situatës aktuale politike në Kosovë dhe ka publikuar një sondazh të opinionit publik pas humbjes së shumicës parlamentare dhe, duke pasur parasysh bisedimet midis Vuçiç dhe Thaçit për ndryshimet kufitare serbe-shqiptare dhe shkëmbimin e territoreve. Pjesët më relevante dhe interesante nga analiza gjithëpërfshirëse e titulluar “Kosova 2018: Një zgjedhje e re?” Janë botuar më poshtë.

Kosova 2018: Një zgjedhje e re përpara?

Qeveria e tanishme e Kosovës u formua, në shtator 2017. Ajo përbëhet nga koalicioni i PAN-ut, i mbledhur nga Partia Demokratike e Kosovës (PDK) e Kadri Veselit, Nisma për Kosovën (Nisma) e udhëhequr nga Fatmir Limaj dhe Aleanca për Ardhmërinë e Kosovës i udhëhequr nga Behgjet Pacolli me mbështetjen e listës serbe dhe deputetëve të komuniteteve të tjera pakicë në Kosovë. Në fillim të shtatorit 2018, Instituti Ndërkombëtar IFIMES për Studimet e Lindjes së Mesme dhe Ballkanit publikoi një analizë të titulluar “Marrëdhëniet Kosovë-Serbi në vitin 2018: Marrëveshja Vuçiç-Thaçi për dy milionë refugjatë të rinj” (në: http://www.ifimes.org/ba/ 9566, 3/9/2018). Qeveria e Kosovës e udhëhequr nga kryeministri Ramush Haradinaj u formua me mbështetjen e deputetëve të Listës Serbe që iu bindën urdhrave të presidentit serb Aleksandar Vuçiç (SNS) dhe votuan për qeverinë e Haradinajt. Qeveria e Kosovës shpejt humbi shumicën parlamentare dhe pa Departamentin e Serbisë nuk ishte as në gjendje të miratojë vendimin, në shtator të 2018-s mbi përzgjedhjen e delegacionit të Kosovës për mbajtjen e dialogut me Beogradin. Një skenar që mund të kishte ndodhur në fillim të shtatorit 2018, ishte se Vuçiçi do t’i urdhëronte deputetët serbë në parlamentin e Kosovës që të votonin për delegacionin që do të drejtonte dialogun direkt me të në Bruksel. Megjithatë, kjo nuk ndodhi. Analistët kanë vënë në dukje rrezikun e një ndërlidhjeje të drejtpërdrejtë midis Aleksandar Vuçiç dhe Hashim Thaçit (PDK) të cilët – me bashkëpunimin e kryeministrit shqiptar Edi Rama – përfaqësojnë shtyllën e krimit politik në këtë pjesë të rajonit.

Askush nuk është i kënaqur me Thaçin

Qeveria e udhëhequr nga Hashim Thaçi dhe klani i tij karakterizohet nga nepotizmi, frikësimi i kundërshtarëve politikë dhe qytetarëve, presionet në media, grindja, krimit, mos transparencës dhe korrupsionit në çdo sferë të shoqërisë kosovare. Një prirje veçanërisht shqetësuese është emigrimi masiv i brezit të ri dhe popullatës në moshë pune. Qeveria e Kosovës nuk ka arritur të ndalë këtë trend negativ. Krimi i organizuar dhe korrupsioni përbëjnë një kërcënim serioz për shoqërinë kosovare dhe për shtetin. Qeveria e tanishme ka përkeqësuar më tej krizën dhe ka rritur pakënaqësinë e qytetarëve. Sipas indeksit të korrupsionit të vitit 2017 nga Transparency International, Kosova renditet e 85-ta e ndër 180 vendeve të përfshira në anketën mbi korrupsionin, duke zënë kështu pozicionin e njëjtë me shtete si; Argjentina, Benini, Kuvajti, Ishujt Solomon dhe Swaziland (Burimi: Transparency International Corruption Indeksi i Perceptimit 2017). Sipas Vlerësimit të Lirisë së Medias të ‘Raportuesve pa Kufij’, Kosova renditet e 78-ta e 180 vendeve dhe i përket vendeve me Media pjesërisht të lira. Në rajon e paraprijnë Bosnja dhe Hercegovina që renditen në vendin e 62-të, si dhe nga Kroacia dhe Shqipëria që renditen përkatësisht në vendin e 69-të dhe 75-të, ndërsa Mali i Zi dhe Maqedonia renditen respektivisht 103 dhe 109 (burim: Reporterët pa Kufij). Analistët kanë vlerësuar se pakënaqësia me qeverinë e Kosovës është e pranishme, jo vetëm në shumicën e popullsisë shqiptare, por edhe në mesin e pjesëtarëve të komuniteteve etnike minoritare, duke pasur parasysh se qeveria nuk ka bërë mjaft për të luftuar krimin e organizuar dhe korrupsionin, përmirësimin e standardit të jetesës dhe situatën e sigurisë, rritjen e normave të punësimit, tërheqjen e investimeve të huaja, përmirësimin e respektimit të të drejtave themelore të njeriut dhe lirimin e medieve, të cilat janë ende të kontrolluara nga qeveria, partitë politike dhe manjatët. Qeveria nuk ka ndryshuar qasjen e saj politike në mënyrë që të zhvillojë programe efektive të punësimit, të modifikojë politikën e investimeve ekonomike dhe të bëjë investime të mëtejshme në zbatimin e sistemit të drejtësisë dhe sundimit të ligjit, i cili aktualisht përbën vetëm 1% të PBB-së.

Vuçiç-Thaçi për shkëmbimin e territoreve dhe rivendosjen e banorëve

Aleksandar Vuçiç dhe Hashim Thaçi kanë marrë iniciativën për të korrigjuar (përtërirë) kufijtë midis serbëve dhe shqiptarëve, të cilët në fakt do të çonin në ndryshime në vijën kufitare ekzistuese dhe në shkëmbimin e territoreve dhe banorëve midis dy shteteve. Kështu, Kosova e veriut do t’i përkiste Serbisë (kështu që nuk do të ishte më e nevojshme të formohej Komuniteti i Komunave Serbe atje), ndërsa pjesa më e madhe e Luginës së Preshevës (Preshevë, Medvegjë dhe Bujanovc – të cilat konsiderohen si “Kosova e Lindjes” në Kosovë (së cilës ajo i përkiste deri në vitin 1956). Sipas Vuçiçit dhe Thaçit kjo do të zgjidhte përgjithmonë problemin midis serbëve dhe shqiptarëve. Megjithatë, analistët paralajmërojnë se kjo nuk do ta zgjidhë problemin, por në vend të kësaj do të shkaktojë konflikte të reja, viktima, tragjedi dhe të paktën dy milionë refugjatë të rinj. Një figurë tjetër e përfshirë në këtë iniciativë është Kryeministri shqiptar Edi Rama. Ai është i rrethuar nga këshilltarë nga Kosova, të cilët kishin lidhje të forta me regjimin e Millosheviçit në vitet 1990. Opozita e Kosovës, veçanërisht Lëvizja Vetëvendosje (LV) dhe Lidhja Demokratike e Kosovës (LDK), kundërshton me forcë nisjen kufitare, duke kërkuar që Presidenti Thaçi të heqë dorë nga ideja që mund të ketë pasoja shkatërruese për Kosovën. LV organizoi protesta masive, më 29 shtator 2018 për të shprehur pakënaqësi me politikën shkatërruese të udhëhequr nga qeveria në detyrë dhe presidenti Hashim Thaçi.
Edhe pse të gjitha luftërat e mëparshme në territorin e RSFJ-së u luftuan për të ndryshuar kufijtë, ato kufij nuk u ndryshuan. Luftërat sollën vetëm probleme të reja. BE bazohet në diversitetin dhe shumë shtete të BE janë multietnike, multikulturore dhe multifesionale, gjë që e bën iniciativën Vuçiq-Thaçi anti-civilizuese dhe anti-evropiane. Iniciativa kufitare Vuçiç-Thaçi minon
themelet e koncepteve të BE-së dhe SHBA-së për komunitetet shumetnike. Megjithatë,
iniciativa mbulon përpjekjet e Vuçiqit për të shpëtuar të paktën disa territore prej Serbisë së Madhe, tashmë të dështuar si projekt i hartuar nga Sllobodan Millosheviç. Aleksandar Vuçiç dhe Ivica Daçiç (SPS) në të vërtetë simbolizojnë politikën e Millosheviçit nga vitet 1990, dhe sipas atij projekti humbja e një pjese të territorit në Kosovë do të kompensohej me anë të aneksimit të një të tretën pjese të territorit të Bosnjës dhe Hercegovinës, përkatësisht entitetit të Republikës Sërbska. Projekti i Serbisë së Madhe përfshin edhe pjesë të Malit të Zi dhe Kroacisë. Partitë politike pro-serbe në Mal të Zi që janë anëtarë të opozitës së Frontit Demokratik (DF), së bashku me këshillin kombëtar serb tashmë kanë filluar të krijojnë atmosferën shkatërruese duke nisur aktivitetet për mbledhjen e nënshkrimeve për peticionin për të anuluar vendimin e Malit të Zi për të njohur pavarësinë e Kosovës. Realizimi i marrëveshjes Vuçiç-Thaçi do të shkaktonte ndryshime tektonike në rajon, duke çuar në konflikte të reja, viktima, tragjedi dhe një valë të re prej së paku dy milionë refugjatësh, të cilët do të kërkonin strehim në shtetet e BE. Prandaj, ata që mbështesin një marrëveshje të tillë do të duhet të marrin përgjegjësinë për pasojat e saj shkatërruese. Njësitë speciale të policisë së Kosovës (ROSU) u vendosën në liqenin artificial dhe hidrocentralin Gazivode dhe hynë në Qendrën e Zhvillimit të Ekologjisë dhe Sporteve në Zubin Potok vetëm pak ditë para vizitës së Aleksandar Vuçiç në atë vend më 8 shtator 2018. Kjo sinjalizon fillimin e realizimit të marrëveshjes Vuçiç-Thaçi për demarkacionin e vijës kufitare ndërmjet serbëve dhe shqiptarëve.

Tërheqja e njohjeve ndërkombëtare të Kosovës
Për disa vite, Kosova nuk ka arritur ndonjë përparim në marrjen e njohjes ndërkombëtare si shteti më i ri evropian. Përderisa rrethanat ndërkombëtare kanë ndryshuar që kur Kosova fitoi pavarësinë, përgjegjësia kryesore i takon autoriteteve të Kosovës të cilat nuk kanë marrë një qasje serioze për këtë detyrë të vështirë. Kur ishte kryeministër dhe gjithashtu më vonë kur u bë kryetar i Kosovës, Thaçi besonte se vendi do të fitonte automatikisht njohje të reja ndërkombëtare. Serbia ka ndërmarrë veprime proaktive për të ndaluar njohjen e Kosovës dhe madje ka deklaruar se disa vende kanë tërhequr njohjet e tyre. Sipas të drejtës ndërkombëtare nuk ka një koncept të tillë si tërheqja e njohjes ndërkombëtare. Prandaj nuk është e mundur të tërhiqet njohja ndërkombëtare që i është dhënë një shteti tjetër dhe regjimi i Beogradit është shumë i vetëdijshëm për atë, edhe pse vazhdon të mashtrojë dhe keqinformojë publikun serb, kosovar dhe ndërkombëtar. Analistët besojnë se njohja e Kosovës është ndalur për shkak të aktiviteteve të ndërmarra nga Presidenti Thaçi, politika dhe iniciativat e të cilave kanë krijuar pasiguri shtesë, kështu që shtetet e tjera po presin të shohin se çfarë do të ndodhë në Kosovë në mënyrë që të miratojnë vendimet e tyre për njohjen e saj.

A do të bëhet Kosova një shtet i bazuar në sundimin e ligjit?

Megjithëse Kosova ka administrimin e vet kombëtar të drejtësisë, misioni ndërkombëtar i BE-së i quajtur EULEX është gjithashtu i pranishëm në vend me qëllim që t’i ndihmojë autoritetet e Kosovës në vendosjen e sundimit të ligjit. Megjithatë, ky mision i madh i BE ka përjetuar një fiasko të plotë. Përveç Gjykatës Ndërkombëtare për Krime në ish-Jugosllavi (ICTY), e cila është në fazën e mbylljes, në Kosovë janë themeluar Dhomat e Specializuara dhe Prokuroria e Specializuar (KSC-SPO), të cilat akoma nuk funksionojnë në kapacitet të plotë. Arsyeja për shtyrjen e vënies së tyre në funksion të plotë qëndron në faktin se, Hashim Thaçi dhe një pjesë e pasuesve të tij janë duke u përpjekur të mbrojnë veten nga proceset e pashmangshme gjyqësore kundër tyre, duke pasur parasysh se Dhomat e Specialistëve dhe Prokuroria e Specialistëve u krijuan në të vërtetë për gjyqin Thaçi dhe ish-bashkëpunëtorët e tij të afërt. Konfliktet e deputetit Milaim Zeka nga partia Nisma dhe Shkumbin Demaliaj nga AAK-ja e Haradinajt për shkak të kërcënimeve të tyre të deklaruara publikisht në Prokurori mund të paraqesin një shenjë të mirë që Prokuroria dhe institucionet e tjera gjyqësore në Kosovë kanë filluar të kryejnë punën e tyre. Analistët kanë paralajmëruar se për njëfarë kohe situata politike në Kosovë po zhvillohet në një drejtim që dëmton interesat e atij vendi dhe se prandaj zgjedhjet e parakohshme do të zgjidhnin situatën komplekse duke krijuar qeverinë e re legjitime që do të ishte e gatshme për t’u përballur me sfidat – veçanërisht për të përcaktuar qëndrimin e Kosovës ndaj Serbisë dhe për të fituar njohje të reja ndërkombëtare. Me përpjekjen e tij për të përfunduar marrëveshjen e kufirit me Presidentin serb Aleksandar Vuçiç, Presidenti i Kosovës Hashim Thaçi po e vë vendin e tij në rrezik të madh ndërsa po përpiqet ta shpëtojë lëkurën duke rrezikuar lirinë dhe pavarësinë e Kosovës dhe duke shkaktuar dëme të pariparueshme.

Sondazhi i opinionit publik

Instituti Ndërkombëtar IFIMES zhvilloi një sondazh të opinionit publik në periudhën nga 19 deri më 28 shtator 2018 në territorin e Kosovës duke përdorur metodën e thellë të intervistimit në terren. Devijimi standard ishte +/- 3. Kontrolli u krye për 10% të mostrës. Shkalla e besueshmërisë ishte 95%. Kampioni i trefishtë i rastësishëm është përdorur për 1,114 respondentë (të anketar), të cilët janë shtetas të Kosovës me moshë të ligjshme. 63 të anketuar të përzgjedhur rastësisht refuzuan të marrin pjesë në studim, ndërsa 39 të anketuar nuk pajtoheshin me mostrën e përcaktuar. Të dhënat demografike janë marrë nga Agjencia e Statistikave të Kosovës. Struktura e të anketuarve nga zonat urbane dhe jo-urbane është harmonizuar përafërsisht. Struktura etnike, seksuale, mosha, shoqërore dhe arsimore e të anketuarve i ngjan strukturës së popullsisë së Kosovës në bazë të të dhënave të Agjencisë Kosovare të Statistikave. Përgjigjet për pyetjet më relevante dhe interesante janë paraqitur më poshtë.

1. A e përkrahni anëtarësimin e Kosovës në BE?

2. A e përkrahni anëtarësimin e Kosovës në NATO?

3. Si do të vlerësonit situatën aktuale politike në Kosovë?

4. A mendoni se zgjedhjet e parakohshme duhet të thirren në Kosovë?

5. Si do të vlerësonit punën e treguar deri tani nga Presidenti i Kosovës Hashim Thaçi?

6. Si do ta vlerësonit punën e deritanishme nga qeveria e Kosovës?

7. Si do ta vlerësonit punën e deritanishme nga gjyqësori i Kosovës?

8. A e përkrahni formimin e Komunitetit Serb të Komunave (ZSO) në Kosovë?

9. A mbështetni protestat masive të organizuara nga lëvizja Vetëvendosje (LVV)?

10. Kë do të votonit, nëse zgjedhjet do të mbahen sot?

Shënim:

– LDK – Lidhja Demokratike e Kosovës

– LV – Lëvizja Vetëvendosje

– PDK – Partia Demokratike e Kosovës

– AAK – Aleanca për Ardhmërinë e Kosovës

– Nisma – Iniciativa Social Demokrate

– AKR – Aleanca për Ardhmërinë e Kosovës

– PSD – Partia Social Demokrate

– Alternative – Partia Liberale

– Të tjera – subjektet e tjera politike në Kosovë

Lubjanë, 4 tetor 2018

Instituti Ndërkombëtar për Lindjen e Mesme dhe Studimet Ballkanike (IFIMES) – Lubjanë

Drejtorët:

Bakhtyar Aljaf

Dr. Zijad Beciroviq, PhD