Mushkëritë furnizohen me 9 mijë litra ajër në ditë! – Si funksionon sistemi i frymëmarrjes?
Sistemi i frymëmarrjes përbëhet nga hunda, faringu, laringu, trakeja, mushkëritë, pleura, bronket dhe bronkiolat. Ne marrim frymë, mesatarisht, 15 herë në minutë, duke futur 9000 litra ajër në ditë në mushkëri. Në një vit, pra, marrim frymë aq sa për të mbushur një pishinë me përmasa olimpike. Edhe pse rrallë bëhemi të vetëdijshëm për këtë aktivitet të pandërprerë, është thelbësore të lejojmë që të gjitha qelizat tona të furnizohen me oksigjen dhe të eliminojmë CO2. Dhe për të siguruar që e gjithë kjo të ndodhë është pikërisht sistemi i frymëmarrjes, një grup tubash dhe zgavrash të kryqëzuara vazhdimisht nga flukset hyrëse dhe dalëse.
Ajri hyn nga goja dhe vrimat e hundës, arrin në faring dhe kanalizohet përmes dy tubave lidhës (laringut dhe trakesë). Më pas drejtohet te dy bronket dhe në fund te pema bronkiale, një strukturë e degëzuar tashmë pjesë e mushkërive, pamja e së cilës ngjan me atë të degëve të një peme. Që atëherë, çdo tub ndahet në degë gjithnjë e më të holla (bronkiolat) që përfundojnë në grupe të rrumbullakosura të quajtura alveola, muret e të cilëve janë në kontakt të ngushtë me një rrjet shumë të dendur kapilarësh.
Këtu bëhet shkëmbimi midis oksigjenit të thithur dhe CO2, i cili më pas nxirret me frymënxjerrjen. Në kontakt të drejtpërdrejtë me ajrin e jashtëm, i cili mund të jetë i ndotur ose i kontaminuar me patogjenë që sulmojnë traktin respirator, duke filluar nga viruset e gripit dhe, natyrisht, nga ai i Covid që transmetohen me pikat e pështymës që lëshohen për shembull me frymëmarrjen, me kollitje dhe teshtitje, sistemi i frymëmarrjes duket shumë i prekshëm. Megjithatë, ajo është e pajisur me një sërë mekanizmash mbrojtës, të cilët lejojnë që rrjedha të pastrohet të paktën pjesërisht.
Tashmë qimet e hundës, për shembull, mbajnë grimcat më të mëdha, ndërsa trakeja dhe bronket janë të mbuluara me mukozë dhe të mbuluara me qeliza me shumë zgjatime, të cilat, duke lëvizur në sinkron, filtrojnë grimcat e pranishme dhe i shtyjnë ato jashtë. Pirja e duhanit e dëmton këtë mekanizëm mbrojtës dhe është gjithashtu shkaktar i shumë sëmundjeve të rrugëve të frymëmarrjes, siç është koronavirusi. Në fakt, tymi përmban qindra molekula toksike dhe indet e para që preken janë ato përgjegjëse për frymëmarrjen. Mushkëritë e një duhanpirësi të rëndë, me kalimin e kohës nxihen, sepse mbushen me katran.
Për ata që e lënë duhanin, përfitimet fillojnë menjëherë. Pas 8 orësh nga cigarja e fundit nivelet e monoksidit të karbonit në gjak tashmë bien (që krijon lodhje) dhe të nesërmen rreziku i sulmit në zemër fillon të ulet. Gjatë 3-5 ditëve të ardhshme, shija dhe frymëmarrja përmirësohen dhe pas 2-12 javësh lëkura bëhet më e shndritshme. Pas 3-9 muajsh nga “fryrja” e fundit, kolla ulet dhe frymëmarrja dhe funksioni i mushkërive përmirësohen. Pas një viti rreziku i vdekshmërisë nga sëmundjet kardiovaskulare zvogëlohet dhe pas pesë vjetësh rreziku i kancerit të mushkërive gjithashtu përgjysmohet. Dhjetë vjet pas lënies së duhanit, gjasat për të vdekur nga një kancer i lidhur me duhanin janë të barabarta me atë të një jo duhanpirësi. /FCS/Edel Strazimiri / SCAN/
