Lugina e Preshevës si pjesë e Tokave të Liruara
Pas kapitullimit të Italisë, në fillim të shtatorit e vitit 1943, u duk qartë se edhe Partia Komuniste e Jugosllavisë e kishte ndryshuar qasjen ndaj zgjidhjes së çështjes shqiptare, krahasuar me qëndrimet që kjo parti i kishte promovuar deri në këtë kohë.Zotimet dhe premtimet se pas ngadhënjimit të revolucionit shqiptarët do të vendosnin vetë për fatin e tyre, filluan të ndryshonin dhe herë pas here, po ata që e kishin promovuar zgjidhjen e drejtë të çështjes nacionale në Jugosllavinë e Titos filluan t’i hidhnin bazat e një platforme të re politike, që do ta dominojë skenën politike të Jugosllavisë së atëhershme, madje deri në vitin 1966, ku shqiptarët do t’i identifikojë si element jo i besueshëm i shtetit të ri, si popull armik, shkruan Skënder Latifi, në pjesën e tretë të serisë Kufijtë e Luginës së Preshevës nga koha e Vilajetit të Kosovës deri në fundin e luftës së dytë botërore, botuar në numrin e sotëm të Kohës Ditore.
Prandaj periudha e paskapitullimit të Italisë, sipas një rendi të paraparë të zhvillimit të ngjarjeve në atë kohë duhej të ishte krejtësisht ndryshe. Mirëpo në Luginën e Preshevës ndodhi e kundërta. Aspirata e shqiptarëve të këtyre viseve për bashkim me Kosovën i çoi ata në një luftë të re, e cila u zhvillua në rrethana të pafavorshme për ta.
Në planin kombëtar ruajtja e vazhdimësisë së tokave shqiptare dhe shndërrimi në realitet i kësaj gjendjeje, që nga fillimi i shekullit XX e përjashtonte çdo ideologji të kohës. Në vjeshtën e vitit 1944, kur forcat e ushtrisë okupuese bullgare po tërhiqeshin nga viset shqiptare të Luginës së Preshevës, krerët e lëvizjes kombëtare shqiptare, që në fakt ishin antikomunistë, konform platformës gjithëkombëtare të Lidhjes së Dytë të Prizrenit, në viset e Anamoravës e kishin nisur mobilizimin e përgjithshëm, që lufta të shtrihej edhe në viset shqiptare, që deri më tani kishin qenë të okupuara nga Bullgaria cariste.
