Bruksel: Shkëmbimi i Veriut të Kosovës për Luginën e Preshevës skenar ekstrem..?

Një takim i ekspertëve të Ballkanit Perëndimor në Bruksel, ka konkluduar se marrëveshja midis Kosovës dhe Serbisë është esenciale për afrimin e tyre në Bashkimin Evropian. Gjatë diskutimeve u theksuan edhe prioritetet e tjera të cilat kërkojnë zgjidhje

Procesi i normalizimit të marrëdhënieve midis Serbisë dhe Kosovës përfaqëson një nga proceset më të rëndësishme politike në Ballkanin Perëndimor sot. Rruga e saj ka pasur efekte të rëndësishme në integrimin evropian të Serbisë dhe Kosovës, por edhe në të gjithë rajonin. Rezultati i saj, pa marrë parasysh nëse do të konsiderohej një sukses apo jo, do të jetë thelbësor për shumë procese të ndërthurura në Ballkanin Perëndimor – integrimin evropian, pajtimin, stabilizimin dhe zhvillimin ekonomik. Dialogu i lehtësuar i BE-së ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës, i njohur zakonisht si “Dialogu Beograd-Prishtinë” ose “Dialogu i Brukselit” është një proces që filloi në mars 2011 në formën e dialogut teknik ndërmjet dy palëve. Mund të gjendet baza për këtë dialog në Rezolutën 64/298 të Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së, të propozuar bashkërisht nga Serbia dhe Bashkimi Evropian dhe miratuar më 9 shtator 2010, të cilat praktikisht vendosin negociata të ardhshme ndërmjet dy palëve nën kujdesin e Bashkimit Evropian. Pikat e diskutuara nga ekspertët, Dorde Bojoviç, Nikola Burazer, Robert Cooper, janë si më poshtë:

Integrimi Evropian

Një nga synimet kryesore që marrëveshja për normalizimin e marrëdhënieve duhet të arrijë, është të mundësojë që Serbia dhe Kosova të ecin përpara në proceset e tyre të integrimit në BE. Kjo dispozitë tashmë mund të gjendet në Marrëveshjen e Brukselit nga viti 2013, ku pika 14 thekson se “është rënë dakord që asnjëra palë nuk do të bllokojë ose inkurajojë të tjerët që të bllokojnë përparimin e palës tjetër në shtigjet e tyre përkatëse të BE”. Korniza Negociuese e Serbisë gjithashtu thekson se “ky proces do të sigurojë që të dyja mund të vazhdojnë në rrugët e tyre evropiane, duke shmangur bllokimin në këto përpjekje”, siç është paraqitur më herët. Një mënyrë për të përmbushur këtë kërkesë është që Serbia të njohë Kosovën si një shtet të pavarur, i cili pastaj do të pritet të ketë një rrugë të papenguar drejt anëtarësimit në OKB dhe organizata të tjera ndërkombëtare, si dhe të fitojë njohjen nga pesë vendet anëtare të BE që nuk e njohin pavarësinë e Kosovës. Megjithëse një njohje e plotë nga Serbia nuk do të siguronte automatikisht anëtarësimin në BE, pasi ato ende do të varen nga vende të tjera, domethënë anëtarë të përhershëm të Këshillit të Sigurimit të OKB-së dhe vendeve anëtare të BE-së, kjo do të ishte ende opsioni më i mirë i mundshëm për Kosovën. Alternativa do të jetë që, Serbia të mos njohë zyrtarisht pavarësinë, por të pranojë anëtarësimin e Kosovës në organizatat ndërkombëtare si OKB dhe BE. Gjetja e një zgjidhjeje të tillë nuk do të ishte një detyrë e lehtë, por është një kërkesë që duhet të plotësohet për marrëveshjen e normalizimit për të lejuar që Kosova të ecë përpara me procesin e saj të pranimit në BE.

Forcat e Armatosura

Pasi prania e KFOR-it në Kosovë nuk mund të bëhet e përhershme, të dy palët duhet të gjejnë një marrëveshje mbi mandatin e Forcës së Sigurisë së Kosovës.

Ndryshimet territoriale

Një skenar për normalizimin e marrëdhënieve midis Serbisë dhe Kosovës përmban ndryshime territoriale, si pjesë e marrëveshjes gjithëpërfshirëse të normalizimit. Kjo ide, duke u hedhur rreth viteve 1990, si dhe gjatë bisedimeve ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës para bisedimeve të ndërmjetësuara nga OKB, qëndruan si projekte pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës, pasi nuk kishte mbështetjen e bashkësisë ndërkombëtare dhe nuk ishte promovuar si një politikë zyrtare e ndonjë prej dy qeverive. Sidoqoftë, gjatë verës së vitit 2018, ideja e ndryshimeve territoriale, të përfshira në terma të ndryshëm të përdorur nga qeveritë e Serbisë dhe Kosovës, si “demarkacioni” ose “rregullimi i kufijve”, gjeti vendin e vet në diskursin e zakonshëm. Ajo u propozua nga dy presidentët – Aleksandar Vuçiç i Serbisë dhe Hashim Thaçi i Kosovës – më së shumti në paraqitjen e tyre në Forumin Evropian Alpbach 2018, më 25 gusht 2018. Edhe pse ideja u kundërshtua fillimisht nga të gjitha vendet më të mëdha perëndimore, tani u bë e pranueshme për shumë njerëz, pasi të dyja Shtetet e Bashkuara dhe BE e bënë të qartë se, ata lejojnë që dy qeveritë të arrijnë një marrëveshje që ata dëshirojnë, duke shprehur në mënyrë të nënkuptuar mbështetjen për një skenar të tillë të ndryshimeve territoriale. Gjermania dhe Mbretëria e Bashkuar mbetën të kundërta me idenë. Ka të paktën tri çështje kryesore kur bëhet fjalë për një marrëveshje të tillë. Së pari, një marrëveshje e tillë do të çonte në njohjen e pavarësisë së Kosovës nga Serbia apo ajo do të vazhdonte politikën e normalizimit të marrëdhënieve pa njohje të plotë? Së dyti, a do të anulojë kjo marrëveshje të gjitha marrëveshjet e arritura në kuadër të dialogut të ndërmjetësuar nga BE ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës dhe kërkesat e kapitullit 35 në negociatat e pranimit të Serbisë në BE, apo do të mbahen marrëveshjet ekzistuese, me zbatimin e tyre ende në tryezë? Dhe së treti, cilat territore do të shkëmbeheshin në të vërtetë? Ky bashkim mund të nënkuptojë ndarjen e Kosovës, ku Serbia do të (ri) integrojë të gjitha ose disa nga katër komunat në veri të Kosovës, por gjithashtu mund të përfaqësojë një shkëmbim territorial ku Serbia do të heqë dorë nga disa nga komunat e saj në luginën e Preshevës, pjesë të komunave të Preshevës dhe Bujanocit. Shumica e rekomandimeve nga ky botim do të mbeten të rëndësishme në shumicën e skenarëve që përmbajnë ndryshime territoriale. Megjithëse shumë i konsiderojnë ndryshimet territoriale si një zgjidhje “e lehtë” që do ta bënte më të lehtë që të dy qeveritë të arrijnë një marrëveshje për normalizimin e plotë të marrëdhënieve dhe me shumë mundësi njohjen reciproke, çdo marrëveshje që përmban ndryshime territoriale ende do të duhet të zgjidhë një numër çështjesh, nga mbrojtja e minoriteteve, siguria dhe trashëgimia kulturore, dhe do të ballafaqoheshin me shumë pengesa dhe sfida ligjore. Edhe në skenarin më ekstrem të ndryshimeve territoriale – duke realizuar shkëmbimin e veriut të Kosovës për luginën e Preshevës – do të kishte ende pakica që jetojnë në Serbi dhe Kosovë dhe pjesa më e madhe e komunitetit serb në Kosovë – së bashku me pjesën më të madhe të trashëgimisë kulturore serbe qëndron në jug të lumit Ibër.

Çështje te tjera

Ekziston një numër i madh çështjesh më të vogla, por sigurisht jo të parëndësishme që mund të jenë pjesë e marrëveshjes gjithëpërfshirëse të normalizimit. Para së gjithash, çështjet që lidhen me energjinë dhe telekomunikacionin, të cilat tashmë janë pjesë e kornizës së dialogut Beograd-Prishtinë, mund të mbulohen nga marrëveshja, ose duke konfirmuar marrëveshjet e arritura tashmë ose duke zgjeruar më tej fushën e tyre. Gjithashtu, disa çështje të tjera të rëna dakord në fazat e mëparshme të dialogut, si përfaqësimi rajonal i Kosovës, njohja e diplomave dhe shkëmbimi i oficerëve ndërlidhës, gjithashtu duhet të jenë pjesë e marrëveshjes së normalizimit, meqenëse kushtet e tyre mund të përditësohen për të krijuar zgjidhje afatgjata në vend të masave të përkohshme.

Pozita e komunitetit serb në Kosovë

Trashëgimia Kulturore dhe Pronësia

Çështja e trashëgimisë kulturore në Kosovë paraqet një nga temat që janë larguar gjerësisht në kuadër të Dialogut Beograd-Prishtinë, por që duhet të gjejnë vendin e tyre brenda marrëveshjes ligjërisht detyruese për normalizimin e plotë të marrëdhënieve. Mund të argumentohet se trashëgimia kulturore serbe në Kosovë paraqet një nga çështjet më të rëndësishme për serbët e Kosovës dhe shoqërinë serbe kur bëhet fjalë për rezultatin e procesit të normalizimit. Kosova është shtëpia e shumë vendeve të shenjta që i përkasin Kishës Ortodokse Serbe, të cilat janë si Monumente Mesjetare në Kosovë të listuara në vendin e Trashëgimisë Botërore të UNESKO-s, të përbërë nga katër lokalitete – Manastiri i Graçanicës, Manastiri i Deçanit, Kisha Bogorodica Ljeviška dhe Patriarkana e Pejës. UNESCO i konsideron këto lokalitete të jenë në Serbi, e cila është përgjegjëse për mbrojtjen e tyre. Kjo është arsyeja pse përpjekja e Kosovës për t’u bashkuar me UNESCO në vitin 2015 u kundërshtua fuqishëm nga Serbia dhe mbështetësit e saj, pasi anëtarësimi i Kosovës në UNESCO do t’i japë qeverisë së Kosovës përgjegjësinë për mbrojtjen, restaurimin dhe mirëmbajtjen. Megjithatë, bashkëpunimi ndërmjet strukturave të sigurisë në Serbi dhe Kosovë është ende i pazhvilluar. Pa asnjë marrëveshje dypalëshe mbi bashkëpunimin policor dhe pa anëtarësimin e Kosovës në Interpol, nuk ekziston një bashkëpunim i drejtpërdrejtë midis dy forcave policore. Anëtarësimi i Kosovës në Interpol, që pritet ose para ose pas arritjes së normalizimit të marrëveshjes do të zgjidhë një pjesë të konsiderueshme të problemit në lidhje me bashkëpunimin policor. Megjithatë, duhet të ndiqet me një marrëveshje dypalëshe mbi bashkëpunimin policor, e cila mund të gjendet e përfshirë në marrëveshjen gjithëpërfshirëse të normalizimit. Një temë tjetër e sigurisë që nuk mund të shmanget në marrëveshje është çështja e Forcës së Sigurisë së Kosovës dhe transformimi i saj në Kosovë.

Blerjet deri në 175 euro nuk preken nga tarifa për importet nga Serbia dhe Bosnja

Qeveria e Kosovës ka njoftuar të gjithë qytetarët dhe posaçërisht banorët serbë në pjesën veriore, të cilët po protestojnë pwr tre ditë kundër tarifës doganore, që ta shfrytëzojnë të drejtën ligjore për importin e mallrave nga Serbia dhe Bosnjë e Hercegovina deri në vlerën 175 euro, shumë kjo për të cilën ata nuk detyrohen të paguajnë asnjë tarifë doganore. Që nga vendosja e tarifës 100 për qind për prodhimet e importuara nga Serbia dhe Bosnja, banorët serbë të pjesës veriore të Kosovës kanë protestuar dhe janë ankuar se vendimi i Qeverisë së Kosovës ka vështirësuar furnizimin me produkte të nevojshme për jetë. Megjithatë, vendimi i Qeverisë nuk prek blerjet që qytetarët i bëjnë për nevojat e veta deri në shumën 175 euro, që zbatohet edhe për blerjet nga vendet e tjera, por prek vetëm importet e produkteve me origjinë nga Serbia dhe Bosnja për qëllime tregtare. Në veri të Kosovës, disa qytetarë serbë thonë se rezervat e mallrave kanë filluar t’iu shpenzohen. Ndërkaq, në protestat e kësaj jave, qytetarët serbë në Mitrovicën Veriore mbanin në duar pankarta ku shkruhej: “Fëmijët tanë janë të uritur”. Dyqanet në Mitrovicën e Veriut kryesisht janë të furnizuara me produkte nga rezerva, por tregtarët thonë se ato mund të zgjasin vetëm për një kohë të caktuar. Dragan Nedeljkoviq, biznesmen nga Zveçani, thotë se ai tash për tash ka rezerva, por që ato dita-ditës, sipas tij, po harxhohen. Ai tregon se çmimet në përgjithësi nuk janë rritur, duke përjashtuar qumështin, miellin dhe disa artikuj të tjerë, të cilët ishin shtrenjtuar pas vendimit fillestar për taksën prej 10 për qind. “Nëse vazhdohet siç po premtojnë, atëherë do të ketë probleme sepse rezervat po harxhohen. Furnizimin e kemi ndoshta deri në fund të dhjetorit”, tha ai. Ndërkaq, Mirosllavi, një banor nga Mitrovica Veriore thotë se aktualisht gjendja nuk është alarmante, por pret që Prishtina do ta tërheqë vendimin për tarifat. “Çka të bëjmë, duhet të gjendemi disi. Tash për tash ende kemi produkte, por mund të përkeqësohet gjendja. Duam që të kthehet gjendja normale”, tha ai. Pas konfuzionit të shkaktuar që nga vendosja e taksës doganore 100 për qind për produktet nga Serbia dhe Bosnja, Qeveria e Kosovës përmes një deklarate kishte sqaruar se masa nuk ishte e drejtuar kundër qytetarëve serbë të Kosovës. Naim Huruglica, ish-drejtor i Doganës së Kosovës, thotë se bazuar në të ardhurat mujore në Kosovë, vlera prej 175 euro, vlerësohet e mjaftueshme për blerjet nga jashtë që realizojnë qytetarët. Ai sqaron se në bazë të Kodit Doganor dhe Akcizave të Kosovës, i cili zbatohet që nga viti 2008, mallrat që barten në bagazhin personal të udhëtarëve që vijnë nga një shtet tjetër, iu lejohet lirimi nga detyrimet e importit nëse nuk kalojnë vlerën prej 175 euro, por me kushtin që ato importe nuk janë të natyrës tregtare. Kjo vlen për të gjithë qytetarët e Kosovës, pavarësisht nacionalitetit apo shtetësisë. “Nëse një qytetar bën përpjekje që të kalojë deri në 20 herë në ditë me blerje deri në 175 euro, atëherë zgjohet dyshimi se kjo po bëhet për tregti apo gjëra tjera”, tha Huruglica, duke sqaruar se për këso raste, zyrtarët doganorë mund të aplikojnë edhe masën e taksës. Nga përvoja e tij si drejtor i Doganës së Kosovës, Huruglica thotë se qytetarët të cilët jetojnë në afërsi të kufirit më Serbinë, qoftë në pjesën veriore apo jugore të Kosovës, zakonisht e kanë shfrytëzuar mundësinë e importit të produkteve për nevoja familjare pa paguar detyrimet doganore. Sipas tij, shumica e qytetarëve të nacionalitetit serb që jetojnë në afërsi të kufirit me Serbinë, kryesisht shfrytëzojnë një ditë tregu në Serbi për furnizime atje. Përveç mallrave që barten përmes bagazhit të veturës, konform ligjeve në fuqi të Kosovës, mallrat me tarifë zero janë edhe donacionet. Kjo nënkupton donacionet për kisha dhe objektet fetare; misionet diplomatike ose konsullore që janë për përdorim zyrtar. Po ashtu, të liruara nga tatimet janë dërgesat për KFOR-in dhe EULEX-in dhe importet specifike të mallrave për të cilat Qeveria e Kosovës vendosë se duhet të përdoren për qëllime humanitare dhe që nuk janë për shitje e konsumim në Kosovë